Wprowadzenie: Klauzule Względne – Klucz do Precyzji w Języku Angielskim

W języku angielskim, podobnie jak w polskim, umiejętność konstruowania złożonych i precyzyjnych wypowiedzi jest fundamentem efektywnej komunikacji. Jednym z najpotężniejszych narzędzi gramatycznych, które to umożliwia, są klauzule względne, znane również jako relative clauses. Stanowią one rodzaj zdań podrzędnych, które pełnią funkcję doprecyzowania lub wzbogacenia informacji o rzeczownikach lub zaimkach w zdaniu głównym. Często nazywane są „syntaktycznym klejem”, ponieważ spajają ze sobą różne fragmenty informacji w sposób logiczny i zwięzły, eliminując potrzebę tworzenia wielu krótkich, powtarzających się zdań.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której chcemy opisać osobę, przedmiot, miejsce czy wydarzenie. Bez klauzul względnych musielibyśmy posługiwać się serią prostych zdań, co czyniłoby naszą wypowiedź toporną i mniej naturalną. Na przykład, zamiast powiedzieć: „Spotkałem mężczyznę. Ten mężczyzna miał na sobie niebieską koszulę. Ten mężczyzna był moim starym nauczycielem.”, możemy użyć klauzuli względnej i sformułować to znacznie zręczniej: „Spotkałem mężczyznę, który miał na sobie niebieską koszulę i był moim starym nauczycielem.” W tym prostym przykładzie fraza „który miał na sobie niebieską koszulę” jest klauzulą względną, która precyzuje, o którym mężczyźnie mowa, a dodanie „i był moim starym nauczycielem” bez trudu wplata kolejną informację w tę samą strukturę.

Zrozumienie i umiejętne stosowanie klauzul względnych to nie tylko kwestia gramatycznej poprawności, ale przede wszystkim narzędzie do osiągnięcia klarowności i elegancji w wypowiedzi. Pozwalają one na tworzenie zdań, które są bogate w detale, a jednocześnie łatwe do przyswojenia przez odbiorcę. W dalszej części artykułu zagłębimy się w anatomię tych fascynujących struktur, przyjrzymy się ich różnym typom i omówimy praktyczne aspekty ich użycia w języku angielskim. Przygotuj się na podróż, która pozwoli Ci opanować jeden z kluczowych elementów zaawansowanej angielszczyzny.

Anatomia Klauzul Względnych: Budowa i Zaimki Względne

Aby w pełni zrozumieć działanie klauzul względnych, musimy przyjrzeć się ich wewnętrznej strukturze i elementom, które je tworzą. Każda klauzula względna zazwyczaj składa się z trzech głównych komponentów: zaimka względnego (lub przysłówka względnego), podmiotu oraz orzeczenia. Klauzula ta zawsze odnosi się do rzeczownika lub zaimka w zdaniu głównym, zwanego antecedentem (poprzednikiem), dostarczając o nim dodatkowych informacji.

Budowa i struktura zdania

Typowa konstrukcja klauzuli względnej wygląda następująco:

[Rzeczownik/Zaimek (antecedent)] + [Zaimek względny] + [Reszta klauzuli względnej (podmiot + orzeczenie)]

Przykład: The student who submitted the essay got an A. (Student, który oddał wypracowanie, dostał piątkę.)

W tym przykładzie „the student” to antecedent, „who” to zaimek względny, a „submitted the essay” to reszta klauzuli. Klauzula „who submitted the essay” modyfikuje rzeczownik „student”, precyzując, o którego studenta chodzi.

Rola zaimków i przysłówków względnych

Zaimki i przysłówki względne pełnią funkcję łączników, wprowadzając klauzulę względną i jednocześnie zastępując antecedent w tejże klauzuli. To one są sercem każdej klauzuli względnej. Poniżej przedstawiamy szczegółową listę najczęściej używanych zaimków i przysłówków względnych, wraz z ich zastosowaniem:

Who: Odnosi się wyłącznie do osób. Pełni funkcję podmiotu w klauzuli względnej.
- Przykład: She is the woman who helped me. (Ona jest kobietą, która mi pomogła.)
- Przykład: The artist who painted this masterpiece is unknown. (Artysta, który namalował to arcydzieło, jest nieznany.)
Whom: Odnosi się do osób. Pełni funkcję dopełnienia w klauzuli względnej. Jest to forma bardziej formalna i rzadziej używana w mowie potocznej. Często jest pomijane lub zastępowane przez „who” (w nieformalnym stylu) albo „that”.
- Przykład formalny: He is the colleague whom I spoke to yesterday. (On jest kolegą, z którym rozmawiałem wczoraj.)
- Przykład nieformalny (częstszy): He is the colleague who I spoke to yesterday. (lub He is the colleague that I spoke to yesterday.)
- Przykład z pominięciem: He is the colleague I spoke to yesterday.
Which: Odnosi się do rzeczy, zwierząt, idei lub całych zdań/sytuacji.
- Przykład: This is the book which I bought last week. (To jest książka, którą kupiłem w zeszłym tygodniu.)
- Przykład: The dog, which has a bushy tail, is very friendly. (Pies, który ma puszysty ogon, jest bardzo przyjazny.)
- Przykład (odnoszący się do całej sytuacji): He forgot my birthday, which made me very sad. (Zapomniał o moich urodzinach, co bardzo mnie zasmuciło.)
That: Jest uniwersalnym zaimkiem, który może odnosić się zarówno do osób, jak i rzeczy/zwierząt. Jest bardzo często używany, zwłaszcza w klauzulach określających (defining relative clauses). Nie może być używany w klauzulach nieokreślających (non-defining relative clauses).
- Przykład (osoba): She is the woman that helped me. (Ona jest kobietą, która mi pomogła.)
- Przykład (rzecz): This is the book that I bought last week. (To jest książka, którą kupiłem w zeszłym tygodniu.)
Whose: Wskazuje na przynależność lub posiadanie (czyje? czego?). Może odnosić się zarówno do osób, jak i rzeczy/zwierząt.
- Przykład: This is the student whose laptop broke down. (To jest student, którego laptop się zepsuł.)
- Przykład: The house whose windows are broken needs renovation. (Dom, którego okna są zepsute, wymaga remontu.)
Where: Przysłówek względny oznaczający miejsce.
- Przykład: This is the town where I grew up. (To jest miasto, gdzie dorastałem.)
When: Przysłówek względny oznaczający czas.
- Przykład: I remember the day when we first met. (Pamiętam dzień, kiedy się po raz pierwszy spotkaliśmy.)
Why: Przysłówek względny oznaczający powód. Często jest używany po rzeczowniku „reason”.
- Przykład: That’s the reason why I left. (To jest powód, dla którego odszedłem.)

Warto zauważyć, że w niektórych przypadkach (głównie w klauzulach określających, gdy zaimek względny jest dopełnieniem w klauzuli) zaimek względny może zostać pominięty. Będziemy o tym mówić w kolejnych sekcjach.

Defining Relative Clauses: Niezbędne dla Zrozumienia

W świecie klauzul względnych wyróżniamy dwa główne typy, które różnią się funkcją i sposobem użycia. Pierwszym z nich są definiujące klauzule względne (defining relative clauses), często nazywane również klauzulami restrykcyjnymi (restrictive clauses). Są one absolutnie kluczowe dla zrozumienia sensu zdania, ponieważ dostarczają informacji niezbędnych do jednoznacznej identyfikacji osoby, rzeczy, miejsca lub czasu, o których mowa.

Charakterystyka i przykłady

Główna cecha definiujących klauzul względnych to ich niezbędność. Bez nich zdanie byłoby niekompletne, niezrozumiałe lub mogłoby prowadzić do dwuznaczności. Definiująca klauzula względna „definiuje” lub „określa” antecedent. Pomyśl o niej jak o filtrze, który zawęża zakres rzeczownika do konkretnego elementu. Oto kluczowe cechy:

Brak przecinków: Nigdy nie oddzielamy ich przecinkami od zdania głównego. Informacja, którą niosą, jest tak ważna, że stanowi integralną część zdania.
Niezbędność: Jeżeli usuniemy defining relative clause, znaczenie zdania ulegnie zmianie lub stanie się niejasne.
Użycie „that”: Zaimek „that” może być używany zarówno dla osób, jak i rzeczy, i jest bardzo popularny w tych klauzulach.
Możliwość pominięcia zaimka: Kiedy zaimek względny pełni funkcję dopełnienia w klauzuli, a nie podmiotu, można go pominąć.

Przykłady ilustrujące ich niezbędność:

Rozważmy zdanie: „The student got an A.” (Student dostał piątkę.) Bez dodatkowych informacji nie wiemy, o którego studenta chodzi. Dodając definiującą klauzulę względną, precyzujemy:

The student who submitted the essay got an A. (Student, który oddał wypracowanie, dostał piątkę.)
The car that is parked illegally will be towed. (Samochód, który jest zaparkowany nielegalnie, zostanie odholowany.)
I like the house whose roof is red. (Lubię dom, którego dach jest czerwony.)

W każdym z tych przykładów pogrubiona klauzula jest niezbędna, aby wskazać konkretnego studenta, samochód czy dom. Bez niej zdanie odnosiłoby się do dowolnego studenta, samochodu czy domu.

Kiedy można pominąć zaimek względny?

To bardzo ważna zasada, często sprawiająca trudności uczącym się. Zaimek względny (who, whom, which, that) może zostać pominięty w defining relative clause, jeśli pełni on funkcję dopełnienia w tej klauzuli. Innymi słowy, jeśli po zaimku względnym występuje podmiot (a nie od razu czasownik), zaimek można pominąć.

Oryginał (zaimek jako dopełnienie):
- This is the book that I borrowed from the library. (To jest książka, którą pożyczyłem z biblioteki.)
  - (W klauzuli „that I borrowed”, 'I’ jest podmiotem, 'that’ jest dopełnieniem 'borrowed’).
Z pominięciem zaimka:
- This is the book I borrowed from the library.
Oryginał (zaimek jako podmiot):
- This is the book that was written by a famous author. (To jest książka, która została napisana przez słynnego autora.)
  - (W klauzuli „that was written”, 'that’ jest podmiotem 'was written’).
Brak możliwości pominięcia:
- This is the book was written by a famous author. (NIEPOPRAWNE)

Zasada ta dotyczy także zaimków who i whom, kiedy pełnią funkcję dopełnienia:

The man (whom/who) I saw yesterday was your brother. (Mężczyzna, którego widziałem wczoraj, był twoim bratem.)
The woman (who/that) you met is my aunt. (Kobieta, którą poznałeś, to moja ciocia.)

Ta elastyczność w języku angielskim pozwala na tworzenie bardziej zwięzłych i dynamicznych zdań, co jest szczególnie cenne w codziennej komunikacji.

Non-defining Relative Clauses: Dodatkowe Informacje i Rola Przecinków

Drugim fundamentalnym typem klauzul względnych są nieokreślające klauzule względne (non-defining relative clauses), znane również jako klauzule niestrykcyjne (non-restrictive clauses). W przeciwieństwie do klauzul definiujących, te dostarczają informacji, które nie są niezbędne do zidentyfikowania antecedensu. Stanowią one raczej dodatkowy komentarz, ciekawostkę lub uzupełnienie, które można pominąć bez utraty głównego sensu zdania.

Charakterystyka i przykłady

Główną cechą non-defining relative clauses jest ich dodatkowy charakter. Można je traktować jako swoisty „bonus informacyjny”, który wzbogaca wypowiedź, ale nie zmienia podstawowego znaczenia. Oto kluczowe cechy:

Obecność przecinków: Zawsze oddzielamy je przecinkami od reszty zdania. Jeśli klauzula znajduje się w środku zdania, stosujemy dwa przecinki (przed i po klauzuli). Jeśli na końcu, jeden przecinek przed klauzulą. Przecinki te sygnalizują, że informacja jest „dodatkowa” i nie wpływa na identyfikację antecedensu.
Możliwość pominięcia: Usunięcie non-defining relative clause nie zmienia podstawowego znaczenia zdania. Antecedent jest już wystarczająco zdefiniowany.
Brak „that”: W tych klauzulach nigdy nie używamy zaimka „that”. Zawsze musimy zastosować „who”, „whom”, „which”, „whose”, „where”, „when”.
Brak możliwości pominięcia zaimka: Zaimków lub przysłówków względnych nigdy nie pomijamy w non-defining relative clauses, nawet jeśli pełnią funkcję dopełnienia.

Przykłady ilustrujące ich dodatkowy charakter:

Rozważmy zdanie: „My brother is a doctor.” (Mój brat jest lekarzem.) Wiemy, że chodzi o konkretnego brata (mojego). Wszelkie dodatkowe informacje będą jedynie wzbogaceniem:

My brother, who lives in London, is a doctor. (Mój brat, który mieszka w Londynie, jest lekarzem.)
The Eiffel Tower, which is in Paris, is a famous landmark. (Wieża Eiffla, która jest w Paryżu, to słynny zabytek.)
His latest book, which was published last month, has become a bestseller. (Jego najnowsza książka, która została wydana w zeszłym miesiącu, stała się bestsellerem.)

W powyższych przykładach pogrubione klauzule dodają ciekawe, ale niekonieczne do zrozumienia informacji. Wiemy, o którego brata, którą wieżę Eiffla czy którą książkę chodzi, nawet bez tych dodatkowych szczegółów. „Mój brat” jest już wystarczająco zdefiniowany przez zaimek dzierżawczy „my”. Podobnie „The Eiffel Tower” to unikatowa budowla.

Rola przecinków w składni

Przecinki są kamieniem węgielnym prawidłowego użycia non-defining relative clauses. Pełnią one funkcję separatora, który wyraźnie oddziela dodatkową informację od kluczowej treści zdania. W języku mówionym odpowiada to zmianie intonacji (krótkiej pauzie), a w piśmie zapewnia klarowność i ułatwia czytelnikowi identyfikację, które fragmenty zdania są kluczowe, a które stanowią poboczne uwagi.

Przykład: Dr. Smith, who is a brilliant scientist, will present his findings tomorrow. (Dr Smith, który jest genialnym naukowcem, przedstawi swoje odkrycia jutro.)
Tutaj przecinki wyraźnie oddzielają informację „who is a brilliant scientist” jako dodatkową. Imię i nazwisko „Dr. Smith” już jednoznacznie identyfikuje osobę.
Przykład: My old car, which broke down on the highway last week, is finally repaired. (Mój stary samochód, który zepsuł się na autostradzie w zeszłym tygodniu, jest w końcu naprawiony.)
Przecinki sygnalizują, że informacja o awarii to tylko dodatek do głównej wiadomości o naprawie konkretnego samochodu.

Brak przecinków w non-defining relative clauses jest błędem gramatycznym, który może prowadzić do niezrozumienia intencji mówiącego, a nawet do całkowitej zmiany znaczenia zdania, co omówimy w kolejnej sekcji.

Kluczowe Różnice i Pułapki: Defining vs. Non-defining

Rozróżnienie między definiującymi a nieokreślającymi klauzulami względnymi jest jednym z najczęstszych wyzwań dla uczących się języka angielskiego. Jednak jego opanowanie jest fundamentalne dla precyzyjnego i poprawnego komunikowania się. Główne różnice dotyczą funkcji, interpunkcji i wyboru zaimków. Ich nieznajomość może prowadzić do poważnych nieporozumień.

Porównanie i praktyczne wskazówki

Poniższa tabela podsumowuje kluczowe różnice:

Cecha	Defining Relative Clauses	Non-defining Relative Clauses
Funkcja	Niezbędne do zidentyfikowania antecedensu. Zawężają zakres.	Dostarczają dodatkowych informacji. Antecedent jest już zidentyfikowany.
Interpunkcja	Brak przecinków. Integralna część zdania.	Zawsze oddzielone przecinkami (lub innymi znakami, np. myślnikami).
Użycie „that”	Możliwe (dla osób i rzeczy). Bardzo powszechne.	Nigdy nie używamy „that”. Zawsze „who”, „which”, „whose”, itp.
Możliwość pominięcia zaimka względnego	Tak, jeśli zaimek jest dopełnieniem w klauzuli.	Nigdy. Zaimek musi być zawsze obecny.
Zmiana znaczenia po usunięciu	Tak, sens zdania ulegnie zmianie lub stanie się niejasny.	Nie, podstawowy sens zdania pozostaje.

Test na „usuwalność”: Prosty sposób na odróżnienie tych dwóch typów to próba usunięcia klauzuli. Jeśli zdanie nadal ma sens i odnosi się do konkretnego antecedensu, mamy do czynienia z klauzulą nieokreślającą. Jeśli zdanie staje się niejasne lub zmienia znaczenie, jest to klauzula określająca.

Students who study hard usually pass their exams. (Studenci, którzy się pilnie uczą, zazwyczaj zdają egzaminy.)
- Jeśli usuniemy „who study hard”, otrzymamy „Students usually pass their exams.” (Studenci zazwyczaj zdają egzaminy.) Zdanie jest poprawne gramatycznie, ale zmienia się jego sens – odnosi się do wszystkich studentów, a nie tylko tych pilnie uczących się. Jest to klauzula definiująca.
My sister, who is studying law, wants to be a judge. (Moja siostra, która studiuje prawo, chce być sędzią.)
- Jeśli usuniemy „who is studying law”, otrzymamy „My sister wants to be a judge.” Zdanie nadal jest sensowne i odnosi się do tej samej, konkretnej siostry. Informacja o prawie jest dodatkowa. Jest to klauzula nieokreślająca.

Typowe błędy popełniane przez Polaków i jak ich unikać

Polscy uczący się często popełniają kilka charakterystycznych błędów związanych z klauzulami względnymi, wynikających z różnic między polską a angielską składnią:

Zbyt częste użycie „which” zamiast „that” w klauzulach definiujących:
- Błąd: The book which I read was interesting. (Choć nie jest to błąd gramatyczny, „that” jest znacznie bardziej naturalne i powszechne w mowie codziennej w defining clauses.)
- Poprawne/Naturalne: The book that I read was interesting.
Kłopoty z pominięciem zaimka:
- Błąd: The man who I met was friendly. (Poprawne, ale często można pominąć „who”.)
- Bardziej naturalne: The man I met was friendly.
Brak lub nadmiar przecinków: To najczęstszy błąd, zmieniający znaczenie zdania.
- Zmiana znaczenia przez przecinki:
  - The students who failed the exam had to retake it. (Tylko ci studenci, którzy oblali egzamin, musieli go powtarzać. Reszta zdała.)
  - The students, who failed the exam, had to retake it. (Wszyscy studenci oblali egzamin i wszyscy musieli go powtarzać. Informacja o oblaniu jest dodatkowym komentarzem do całej grupy.)
Używanie „that” w klauzulach nieokreślających:
- Błąd: My uncle, that lives in Canada, is visiting next month.
- Poprawne: My uncle, who lives in Canada, is visiting next month.
Niewłaściwe użycie „whom”: W polskim często używamy „którego/której” niezależnie od funkcji. W angielskim „whom” jest formalne i używane jako dopełnienie. W mowie potocznej często zastępuje go „who” lub jest pomijany.
- Formalne: To the person whom it may concern.
- Typowe: The person who/that I gave the money to. (lub The person I gave the money to.)

Pamiętaj, że konsekwentne stosowanie zasad interpunkcji jest kluczowe dla precyzji. Przecinek może zmienić globalne znaczenie Twojej wypowiedzi, dlatego warto poświęcić mu szczególną uwagę.

Zaawansowane Aspekty Klauzul Względnych

Oprócz podstawowych typów klauzul względnych, język angielski oferuje także bardziej złożone konstrukcje, które pozwalają na jeszcze większą elegancję i zwięzłość wypowiedzi. Zrozumienie tych zaawansowanych aspektów otwiera drzwi do prawdziwie płynnego i naturalnego angielskiego.

Reduced Relative Clauses (Zredukowane klauzule względne)

Jednym z najczęstszych sposobów na uproszczenie zdań zawierających klauzule względne jest ich redukcja. Zredukowane klauzule względne (często nazywane participle clauses) pozwalają skrócić zdania, usuwając zaimek względny i czasownik „to be”, a następnie dostosowując główny czasownik klauzuli do formy imiesłowowej (gerund -ing, past participle -ed, lub to-infinitive).

Kiedy redukujemy?

Redukcja jest możliwa, gdy zaimek względny pełni funkcję podmiotu w klauzuli. Klauzula zredukowana zawsze odnosi się do rzeczownika lub zaimka, który ją poprzedza.

Aktywne klauzule (czynne): Używamy imiesłowu czasu teraźniejszego (-ing).
- Oryginał: The man who is sitting over there is my uncle.
- Zredukowane: The man sitting over there is my uncle.
- Oryginał: The students who attend the lecture will receive extra points.
- Zredukowane: The students attending the lecture will receive extra points.

Wprowadzenie: Klauzule Względne – Klucz do Precyzji w Języku Angielskim